Basishygiene Handhygiene

Handhygiëne – "In your hands"

Een handdruk als je iemand begroet, het openen van een deur, het pakken van een biljet uit je portemonnee, we verspreiden elke dag ziektekiemen en stellen onszelf er aan bloot. Alleen al op onze handen bevinden zich ongeveer 10 miljoen potentieel ziekteverwekkende micro-organismen. Een indrukwekkend aantal dat handen tot een belangrijke risicofactor maakt. Naast de normale huidflora zijn er ook multiresistente kiemen zoals S. aureus, S. pseudintermedius, Pseudomonas spp. en Enterobacteriaceae aanwezig op de handen van dierenartsen.^[1]

Handhygiëne vormt een grote uitdaging voor elke dierenartsenpraktijk, elke dierenkliniek en elke andere veterinaire instelling, maar biedt tegelijkertijd een enorm potentieel voor verbetering van het hygiënemanagement. Door specifiek handhygiëne te verbeteren, kunnen ziekenhuisgerelateerde of ziekenhuisinfecties (HAI/NI) met 40% worden verlaagd.^{[2, 3]}

De naleving van handhygiëne (volgens de 5 momenten voor handhygiëne) in de diergeneeskunde ligt met 14% tot 36% ver onder de gemiddelde waarde in vergelijking met de humane geneeskunde.^{[4, 5]} Daarom kan worden aangenomen dat er een nog groter potentieel is voor het terugdringen van ziekenhuisinfecties in de diergeneeskunde. De gemiddelde contacttijd is ook vaak te kort voor chirurgische en hygiënische handdesinfectie.^{[4, 5]}

Als het leven in onze handen ligt - Hygiëne in de diergeneeskunde

Dit betekent dat handhygiëne een van de belangrijkste maatregelen is om ziekenhuisinfecties en nosocomiale infecties tegen te gaan.^[6]

Daarom moet handhygiëne een integraal onderdeel zijn van de dagelijkse routine in dierenartsenpraktijken en -klinieken.

Handdesinfectie

Handen zijn het belangrijkste gereedschap voor personeel in dierenartspraktijken en klinieken. Juist daarom zijn ze ook de meest voorkomende overdrachtsroute voor ziekenhuisinfecties. Effectieve en eenvoudige bescherming tegen nosocomiale infecties wordt geboden door correct uitgevoerde handdesinfectie. Je vind alle noodzakelijke stappen in onze stap-voor-stap handleiding voor hygiënische handdesinfectie.

Voorwaarden voor succesvolle handhygiëne

• Draag geen ringen (ook geen trouwringen), armbanden, horloges of piercings op je handen en onderarmen.
• Vingernagels moeten kort en rond zijn en eindigen bij de vingertoppen.
• Kunstnagels en gelnagels zijn niet toegestaan.
• Handen moeten vrij zijn van verwondingen aan het nagelbed, ontstekingen of andere verwondingen, vooral snijwonden, enz.
• Op droge handen moet een handdesinfectiemiddel worden aangebracht.
• In geval van mogelijke besmetting met virussen moet ervoor worden gezorgd dat het te gebruiken product een breed werkingsspectrum heeft en effectief is tegen de desbetreffende virussen.

Wanneer is handdesinfectie vereist? ^{[6, 17]}

• Vóór het betreden van de schone kant van de personeelsluchtsluis van operatieafdelingen/compartimenten, sterilisatieafdelingen/compartimenten en andere ultrareine zones. 
• Vóór het betreden van verschillende afdelingen, bijv. intensive care afdeling.
• Vóór contact met patiënten. 
• Vóór aseptische activiteiten (bijv. injecties, verbandwisselingen, voorbereiding van medicatie).
• Na contact met mogelijk besmettelijk materiaal (urine, speeksel, bloed, wondafscheidingen, etc.).
• Na contact met de patiënt.
• Na contact met de directe omgeving van de patiënt.
• Na het verwijderen van beschermende handschoenen in geval van contact met of waarschijnlijk contact met een pathogeen of ernstige besmetting.
   

Chirurgische handdesinfectie

Of het nu gaat om de voorbereiding op een operatie of tijdens een operatie: het minimaliseren van risico's is altijd een van de topprioriteiten bij alle hygiënemaatregelen. Correcte handdesinfectie, zowel van de chirurg als van alle andere personen die bij de operatie betrokken zijn, is essentieel om mogelijke infectie van de patiënt tijdens een ingreep te voorkomen. Daarom moet de chirurgische handdesinfectie erop gericht zijn de voorbijgaande en vooral resistente huidflora zoveel mogelijk en zo lang mogelijk te reduceren. Alle noodzakelijke stappen worden gedetailleerd beschreven in onze stap-voor-stap handleiding voor desinfectie van chirurgische handen.

Achtergrondinformatie ziektekiemen​

Een pH-waarde van 5,5 en een relatief laag vochtgehalte, een gezonde huid heeft goede groeiomstandigheden voor de overwegend grampositieve bacterieflora. Deze flora wordt residente flora genoemd. Residente kiemen worden gekenmerkt door hun speciale hechtende eigenschappen. Ze koloniseren voornamelijk de bovenste lagen van de hoornlaag (stratum corneum) en de bovenste delen van de haarfollikels en talgklieren. Ongeveer 20% van de micro-organismen kan nog worden gedetecteerd in lagen dieper dan 0,3 mm. Deze microbiële flora is normaal gesproken niet schadelijk voor een gezond persoon, maar vormt wel een risico voor wonden en dus voor patiënten en kan alleen worden verminderd door chirurgische handdesinfectie. In vergelijking met hygiënische handdesinfectie heeft chirurgische handdesinfectie daarom een langere contacttijd nodig om de diepere lagen te bereiken.

Voorwaarden voor chirurgische handdesinfectie^​

• Vingernagels moeten kort en rond zijn.
• Er mogen geen verwondingen aan het nagelbed of ontstekingen aanwezig zijn.
• Alleen nagels en nagelplooien moeten worden gereinigd met een zacht, (thermisch) gedesinfecteerd plastic borsteltje en waar nodig hygiënisch handwasmiddel.
• Het borstelen van handen en onderarmen is niet toegestaan omdat dit huidirritatie en een grotere afgifte van ziektekiemen veroorzaakt.
• Dispensers mogen niet met de hand worden bediend.

Voorbereiding en uitvoering ^{[6, 17, 18]}

• Was voor de eerste operatie van de dag je handen en onderarmen tot aan je elleboog met je vingertoppen naar boven en je ellebogen laag. Gebruik een handwasmiddel gedurende 30-60 seconden.
• Alleen nagels en nagelplooien moeten worden schoongemaakt met een zacht plastic borsteltje en een hygiënische handspoeling waar nodig.
• Het borstelen van handen en onderarmen moet worden vermeden omdat borstelen huidirritatie en een hogere afgifte van ziektekiemen veroorzaakt (borstelen mag alleen worden gedaan bij hardnekkig vuil).
• Droog de handen en onderarmen na het wassen met een handdoek met een laag kiemgehalte of een steriele doek.
• Tussen het wassen van de handen en de desinfectie van chirurgische handen moet waar mogelijk een tijd van >10 minuten worden aangehouden.
• Latere desinfecties van chirurgische handen vereisen geen zeepwassen, tenzij de handen zichtbaar vuil zijn.
• Tijdens handdesinfectie worden de handen en onderarmen eerst gedurende de door de fabrikant aangegeven contacttijd bevochtigd. Daarna wordt het handdesinfectiemiddel op dezelfde manier in beide handen gewreven als bij hygiënische handdesinfectie. De nadruk ligt op de vingertoppen, de nagelplooien en de ruimte tussen de vingers. Het is belangrijk dat de handen goed vochtig blijven gedurende de hele contacttijd.
• Doe geen handschoenen aan met natte handen.

Handen wassen

Veelvuldig reinigen van de handen verwijdert beschermende lipiden uit de huid en tast de natuurlijke barrièrefunctie van de huid aan. Daarom moet onnodig handen wassen worden vermeden. Het wassen van de handen moet gebeuren in overeenstemming met de richtlijnen voor handhygiëne van de AWMF:

Handen wassen ^{[6, 17]​}

• Voor aanvang van het werk.
• Indien nodig na beëindiging van het werk.
• Na toiletbezoek.
• Bij zichtbare vervuiling.
• Na handdesinfectie bij contact met bacteriesporen of parasieten.
   

Handen worden gewassen onder stromend water. Met de elleboog wordt de huidzachte handwas uit de dispenser gedoseerd. Het middel wordt in de handen gewreven, de handen worden vervolgens afgespoeld onder stromend water en voorzichtig afgedroogd met een wegwerphanddoek

Onderstaande wordt ook aanbevolen:

• Dispenser voor wegwerphanddoeken.
• Vloeibare zeep in plaats van vaste zeep.
• Dispensers met een verlengde hendel (voor de handwas).

Hand- en huidverzorging

Veelvuldig wassen en desinfecteren, voortdurend contact met verschillende stoffen of het veelvuldig dragen van latex handschoenen kunnen leiden tot een hoge belasting van handen en huid. Huidproblemen komen daardoor steeds vaker voor. Beroepshuidziekten zijn de afgelopen jaren aanzienlijk toegenomen en staan nu bovenaan de lijst van gemelde beroepsziekten. Eén ding is duidelijk: verwondingen, eczeem en andere huidziekten zijn niet alleen een puur esthetisch probleem. Ze zijn van groot hygiënisch belang. Daarom worden huidbescherming, huidreiniging en huidverzorging beschouwd als een essentieel onderdeel van gezondheid en veiligheid op het werk en worden ze beschreven in de Algemene Preventierichtlijnen voor Huidbescherming van de DGUV (Duitse Sociale Ongevallenverzekering).

Huidbescherming

Het gebruik van huidbeschermende preparaten is vooral belangrijk bij nat werk en vooral bij activiteiten waarbij de huid zwaar belast wordt. Beschermende maatregelen versterken de veerkracht van de huid. De vereniging voor werkgeversaansprakelijkheidsverzekering raadt het gebruik van huidbeschermingsproducten aan:

• Vóór aanvang van de werkzaamheden.
• Vóór alle werkzaamheden waarbij contact met vocht optreedt.
• Vóór het dragen van handschoenen.
• Tijdens pauzes.
   

Gebruik waar mogelijk vloeibaar product uit een dispenser.

Huidverzorgingsproducten

Om de effecten van handen wassen en desinfecteren op de huid tot een minimum te beperken, is het belangrijk om te zorgen voor voldoende huidverzorging. Dit geldt echter niet alleen voor werknemers die lastige huidirritaties en -ziekten willen voorkomen: beschadigde handen kunnen niet meer voldoende gedesinfecteerd worden omdat ziektekiemen zich nestelen in de beschadigde delen van de huid en daardoor niet meer toegankelijk zijn voor het desinfectiemiddel. Zelfs de kleinste barstjes en microtrauma zijn voldoende om het risico op overdracht van ziekteverwekkers te laten toenemen.

Om dit risico te minimaliseren, moet de huid worden verzorgd:

• Na het handen wassen.
• Tijdens pauzes.
• Na het werk.
• Tijdens vrije tijd.
• Wanneer nodig.

_{[​1] Espadale E, Pinchbeck G, Williams NJ, Timofte D, McIntyre KM, Schmidt VM. Are the Hands of Veterinary Staff a Reservoir for Antimicrobial-Resistant Bacteria? A Randomized Study to Evaluate Two Hand Hygiene Rubs in a Veterinary Hospital. Microb Drug Resist 2018; 24(10):1607-16.
[​2] Rosenthal VD, Guzman S, Safdar N. Reduction in nosocomial infection with improved hand hygiene in intensive care units of a tertiary care hospital in Argentina. Am J Infect Control 2005; 33(7):392-7.
[​3] Pittet D, Hugonnet S, Harbarth S, Mourouga P, Sauvan V, Touveneau S et al. Effectiveness of a hospital-wide programme to improve compliance with hand hygiene. Infection Control Programme. Lancet 2000; 356(9238):1307-12.
[​4] Anderson MEC, Sargeant JM, Weese JS. Video observation of hand hygiene practices during routine companion animal appointments and the effect of a poster intervention on hand hygiene compliance. BMC Vet Res 2014; 10:106.
[​5] Anderson MEC, Foster BA, Weese JS. Observational study of patient and surgeon preoperative preparation in ten companion animal clinics in Ontario, Canada. BMC Vet Res 2013; 9:194.
[​6] Organization WH. WHO Guidelines on Hand Hygiene in Health Care: First Global Patient Safety Challenge. Clean Care is Safer Care. Geneva: World Health Organization; 2009.
[​7] Curtiss AL, Stefanovski D, Richardson DW. Surgical site infection associated with equine orthopedic internal fixation: 155 cases (2008-2016). Vet Surg 2019; 48(5):685-93.
[​8] Eugster S, Schawalder P, Gaschen F, Boerlin P. A prospective study of postoperative surgical site infections in dogs and cats. Vet Surg 2004; 33(5):542-50.
[​9] Huppes T, Hermans H, Ensink JM. A retrospective analysis of the risk factors for surgical site infections and long-term follow-up after transpalpebral enucleation in horses. BMC Vet Res 2017; 13(1):155.
[​10] Adin CA. Complications of ovariohysterectomy and orchiectomy in companion animals. Vet Clin North Am Small Anim Pract 2011; 41(5):1023-39, viii.
[​11] Vasseur PB, Paul HA, Enos LR, Hirsh DC. Infection rates in clean surgical procedures: a comparison of ampicillin prophylaxis vs a placebo. J Am Vet Med Assoc 1985; 187(8):825-7.
[​12] Babcock HM, Carroll C, Matava M, L'ecuyer P, Fraser V. Surgical site infections after arthroscopy: Outbreak investigation and case control study. Arthroscopy 2003; 19(2):172-81.
[​13] Turk R, Singh A, Weese JS. Prospective surgical site infection surveillance in dogs. Vet Surg 2015; 44(1):2-8.
[​14] Stetter J, Boge GS, Grönlund U, Bergström A. Risk factors for surgical site infection associated with clean surgical procedures in dogs. Research in veterinary science 2021; 136:616-21.
[​15] Anderson MEC, Sargeant JM, Weese JS. Video observation of hand hygiene practices during routine companion animal appointments and the effect of a poster intervention on hand hygiene compliance. BMC Vet Res 2014; 10:106.
[​16] Schmitt K, Zimmermann ABE, Stephan R, Willi B. Hand Hygiene Evaluation Using Two Different Evaluation Tools and Hand Contamination of Veterinary Healthcare Workers in a Swiss Companion Animal Clinic. Vet Sci 2021; 8(11).
[​17] Händehygiene in Einrichtungen des Gesundheitswesens (Hand hygiene in healthcare facilities): Empfehlung der Kommission für Krankenhaushygiene und Infektionsprävention (KRINKO) beim Robert Koch-Institut (RKI) (Recommendation of the Robert Koch Institute’s Commission on Hospital Hygiene and Infection Prevention (KRINKO)). Bundesgesundheitsblatt Gesundheitsforschung Gesundheitsschutz 2016; 59(9):1189-220.
[​18] Robert Koch Institute (RKI). Prävention postoperativer Wundinfektionen (Prevention of SSI). Bundesgesundheitsbl 2018; 61(4):448-73.
[​19] AWMF online – S2 Hospital Hygiene Guideline: Hand disinfection and hand hygiene; 2016 (cited 2022 Nov 3).
[​20] German Statutory Accident Insurance (DGUV). DGUV Information 212-017 "Auswahl, Bereitstellung und Benutzung von beruflichen Hautmitteln (Selection, provision and use of occupational skincare products)".​}